Stateczność poprzeczna – czyli jak utrzymać jacht na wodzie

Praktycznie nie zdarza się, aby jacht trzymał pion na wodzie – taka jego natura, że dryfując często przechyla się. Dzieje się tak dlatego, że działają na niego dwie siły: ciężkości od góry i wyporu od dołu.

Działanie tych dwóch sił może nawet doprowadzić do wywrócenia jachtu. Aby temu zapobiec na pomoc przychodzi tzw. stateczność poprzeczna, czyli zdolność powrotu z przechyłu do pozycji pionowej. Rozkład opisanych sił i moment zbliżający jacht do wywrócenia przedstawia poniższy rysunek:

Ze względu na konstrukcję i rodzaj stateczności dzielimy jachty na mieczowe (kształtu) i balastowe (ciężaru) a także balastowo-mieczowe (ciężaru i kształtu).

Jacht mieczowy

W przypadku jachtów, w których środek ciężkości znajduje się nad środkiem wyporu, występuje stateczność kształtu.

Miecz to sztywna płetwa wystająca w dół z kadłuba jachtu, zadaniem której jest ograniczenie przechylania żaglówki. Miecze najczęściej zbudowane są z aluminium, stali czy też drewna. Jego budowa uzależniona jest od przeznaczenia jachtu i szybkości z jaką ma się poruszać. Dzięki bardzo smukłej i wyprofilowanej budowie umożliwiają bardzo szybkie pływanie. Aby zwiększyć prędkość, często chowa się miecze do skrzyni kadłuba, co zmniejsza opór i zanurzenie jednostki.

Jachty mieczowe mogą przechylić się maksymalnie do konta 50 stopni – w tej granicy działa siła prostująca. Zwiększenie kąta przechylenia może grozić wywróceniu jednostki, ponieważ wówczas zaczyna już działać stateczność ujemna. Tego rodzaju jachty koniecznie muszą mieć balastowanie. Aby zwiększyć stateczność buduje się jachty z szerokim kadłubem i wysoką burtą lecz niezbyt wysokim żaglem.

Jacht balastowy (kilowy)

Jachty mające środek ciężkości poniżej środka wyporu to jachty ze statecznością ciężaru.

W ich wypadku balast stanowi dno kadłuba. A balast to nic innego jak masa generująca siłę obciążającą środek ciężkości, dzięki czemu żaglówka jest tak stateczna i jak powszechnie jest wiadome – praktycznie niewywracalna. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ wraz ze wzrostem bocznego przechylenia jachtu zwiększa się siła go prostująca. Przechylenie boczne jest możliwe nawet do 90 stopni. Nawet gdyby doszło do jego wywrócenia jachtu – posiada on zdolność samodzielnego podniesienia się w przeciwieństwie do jachtu mieczowego.

Jacht balastowo-mieczowy

Ostatni rodzaj jachtów, łączy zastosowanie dwóch poprzednich stateczności – kształtu i ciężaru.

Tego rodzaju jachty posiadają siłę ciężkości gwarantującą balast a także ruchomy miecz. Jachty ze statecznością ciężaru i kształtu są niezwykle szybkie a zarazem zwrotne. Dodatkowo cechują  się mniejszym zanurzeniem niż jachty ze statecznością ciężaru, zatem mogą podejść bliżej brzegu. Mimo wszystko jednak są zazwyczaj cięższe od jachtów balastowych z uwagi na zastosowanie dodatkowego miecza. Posiadają też mniejszą stateczność na wodzie.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa, można powiedzieć, że stateczność poprzeczna, gra najważniejszą rolę. To od niej zależy czy łatwo będzie utrzymać jacht na wodzie. Każdy z opisanych wyżej rodzajów ma swoje plusy i minusy, ale jednak najbardziej statecznie na wodzie zachowują się jachty mieczowe, które uznawane są za niewywracalne.